Hết ảo tưởng về nghề báo

Ở trường THPT FPT có một lớp hướng nghiệp mang tên Nhái Bén, dạy gần 20 học sinh các kỹ năng cơ bản của nghề phóng viên. Mục tiêu chính của lớp là giúp học sinh hiểu đúng về nghề nghiệp để ra quyết định chọn nghề cho đúng. Cuối khoá, dù không làm survey nhưng e chừng lớp 100% thống nhất quyết định không theo nghề “nguy hiểm” và gian truân này. Giảng viên không biết nên cười hay mếu.

Mô hình cơ bản 5W-1H được đưa ra để học sinh bám vào mà đặt câu hỏi cho các chuyên đề, bài học thực tế.

Nín thở áp dụng học qua trải nghiệm

Nhớ lại thời mình còn đi học với những giờ giảng đầy lý thuyết, đồng hành cùng hàng trăm cái ngáp dây chuyền và ước mong được “cử động” nhiều hơn, giảng viên không ngần ngại chọn luôn phương thức mà ĐH FPT lẫn THPT FPT vẫn triệt để sử dụng: Học qua trải nghiệm. Nói nôm na, học viên sẽ được bày các case study, các bài tập thực hành, cả các “tình huống éo le, trớ trêu” giả lập công việc của một phóng viên để tự mình rút ra kết luận. Không lý thuyết, không ngồi yên, không ngáp vì buồn ngủ, gần 20 học viên sẽ phải hoạt động và làm việc, tương tác liên tục để tự hiểu bài học.

Dĩ nhiên, rủi ro rất lớn là mỗi “đồng chí” trong lớp sau cùng một buổi học sẽ rút ra những kết luận hoàn toàn khác nhau; nhưng suy đi tính lại với cái nghề mà phải “làm thật” này thì không có cách nào hay hơn và nhanh hơn để dạy cho các em chính là để các em tự làm.

Có đặt câu hỏi mà cũng khó phết

Nghĩ là làm, ngay buổi học đầu tiên cô giáo “bê” cả lớp xuống gốc cây phượng già cạnh hồ nước lớn trong sân trường. Cỏ thì xanh mướt, gió thỉnh thoảng dạo qua vài cơn, còn học sinh thì đầy e dè nhìn nhau lẫn nhìn cô giáo. Nhiều học sinh khác lớp nên chưa hề quen nhau, còn cô giáo thì hí húi vẽ vời khó hiểu trên bảng. Cô giáo chẳng nói gì nhiều, chỉ lên bảng đầy hình vẽ và số, giới thiệu đây là “tự sự về cô”, yêu cầu học sinh tự đoán, muốn biết thêm gì thì đặt câu hỏi để cô trả lời.

Thế là rào rào, nhao nhao, hàng chục suy luận ghép nối các thông tin được đưa ra. Cô giáo đôi lúc hốt hoảng vì trí tưởng tượng của học sinh phong phú quá, lại phải kéo các em về với tính logic. Mô hình cơ bản 5W-1H được đưa ra để học sinh bám vào mà đặt câu hỏi. Kỹ năng ghép nối thông tin, suy luận, và hỏi để khai thác thông tin của phóng viên được học sinh tiếp thu tự nhiên mà tưởng như đang chơi trò chơi.

May quá, xong phần này thì học sinh cũng có hình dung cơ bản về cô giáo, cũng phát hiện ra việc suy luận không dễ tí nào, còn việc đặt câu hỏi cho đúng và “đắt” sao mà khó thế.

Làm phóng viên mà nhẹ dạ sẽ dễ sản xuất ra chuyện “hư cấu” là bài học thấm thía cho các phóng viên nhỏ.

Dở khóc dở cười PV đi thực địa

“Làm phóng viên thì tốt nhất là cất xấu hổ ngại ngùng đi”, cô giáo thể hiện với các học viên đang gãi mông vì ngứa do ngồi bệt trên cỏ bằng cách chia lớp thành các nhóm nhỏ để đi phỏng vấn. Học sinh nào có biết phỏng vấn là gì, nên yêu cầu của cô cũng đơn giản thôi: Trong 10 phút, nhóm đi vòng quanh trường để hỏi một người bất kỳ về bí mật của họ.

Các nhóm rồng rắn nhau chạy vòng quanh trường để hỏi. Có đồng chí dựa vào “quan hệ” để hỏi bạn mình đã quen vì “dễ ra câu trả lời thật hơn”, có đồng chí lại xông ra chỗ các anh chị sinh viên ngoại quốc để giao lưu và hỏi han, xong nộp cho cô giáo bản bí mật hoàn toàn không liên quan của một sinh viên Việt Nam nào đó, có nhóm mạnh dạn và thông minh hơn đi hỏi luôn cô giáo dạy Văn nên câu trả lời thu về siêu súc tích và hay.

“Hoá ra đi phỏng vấn mệt như thế, hỏi mãi người ta không hiểu ý mình, toàn trả lời đi đâu.”; “Hoá ra làm phóng viên vui phết. Em cứ tưởng chỉ ngồi một chỗ và viết bài.” v.v… là những gật gù trái ngược của học sinh ngay buổi học đầu tiên.

Cô giáo thì cười ngặt nghẽo nhất với nhóm học sinh phỏng vấn các cán bộ của trường đang đi dạo bên hồ. Đi theo nhóm để cảnh báo: “Cẩn thận, phải kiểm tra lại xem nhân vật nói thật hay bốc phét”, nhưng rồi bao cái đầu thông minh đều bị lừa bởi câu chuyện vẽ ra từ các cán bộ “cao tay”. Làm phóng viên mà nhẹ dạ là dễ sản xuất ra chuyện “hư cấu” là bài học thấm thía cho các phóng viên nhỏ.

Động tứ chi, còn phải động cả não

Trình bày sản phẩm sáng tạo bằng mindmap

Xông pha sục sạo vất vả là thế, thời gian phỏng vấn cô cho thì ngắn, mà thời gian viết ra cái mình phỏng vấn được cũng không dài hơn là bao. Làm việc theo nhóm nên một ý tưởng được đưa ra thường xuyên bị ném đá tơi bời. Nhưng tệ hơn nữa, có nhóm còn trải nghiệm việc một ý kiến đưa ra chả ai thèm đoái hoài. Đã thế, cô giáo còn “doạ”: Viết đi, viết gì cũng được nhưng cô sẽ đăng hết lên báo Nhái Bén của các em, có ký tên các em đàng hoàng.

Thế là các phóng viên sau hồi chém gió về đề tài trên giời dưới bể đã ngay lập tức quay trở lại thực tế và chọn những đề tài và cách viết hợp lý. Chọn “viết cái gì mà độc giả muốn đọc” đã khó, lại còn phải giật tít sao cho hấp dẫn. Màn này tưởng dễ mà “hại não” phết. Cuối cùng, mỗi nhóm phóng viên được chọn một nhân vật trong V-Biz và google search để ghi ra 10 tít bài hấp dẫn nhất về nhân vật này, yêu cầu trình bày tự do trên giấy A0. Lớp học xôn xao, thỉnh thoảng cười phá lên với nhiều tít độc. Các ca sỹ, người mẫu, diễn viên nhanh chóng được đưa lên giấy A0 đầy sáng tạo vì học sinh áp dụng luôn hình thức mind map được học ở trường để trình bày.

Tới khâu tự “giật tít” để lăng xê một nhân vật trong trường FPT thì các phóng viên lại tịt mít. Nào là thầy giáo, nào là anh chị cán bộ, nào là bạn học – chẳng biết giật cái gì không quá “hư cấu”, mà vẫn phải hấp dẫn, lại còn không sợ bị mắng vốn lúc lên bài.

Hì hục nghĩ và tranh luận, dựng được cái tít và dàn ý lên mà mệt như đi đánh trận.

Hôm trước còn kêu đi phỏng vấn mỏi rã chân mệt hết cả người, hôm nay thì thấy thà đi phỏng vấn mỏi chân còn đỡ hơn ngồi vắt óc dựng bài. Lại một lần nữa thấy phóng viên sao mà vất vả quá.

Nhập vai để phỏng vấn sao khó quá cô ơi

Ngoài kỹ năng viết, các phóng viên nhỏ THPT FPT còn được đòi hỏi kỹ năng khai thác tin. 3 tình huống giả lập được đưa ra và lần lượt các học sinh lớp báo lên sân khấu để đóng vai. Phóng viên phải nghĩ câu hỏi thông minh và nắm bắt tâm lý nhân vật, còn nhân vật phải tìm mọi cách chống đỡ để không bị “moi tin”. Trong lúc đó, một phóng viên đóng vai paparazzi đi vòng quanh và chụp ảnh, đảm bảo mình không bị chụp ảnh lúc “xấu xí” lại là một nhiệm vụ không dễ dàng nữa được đề ra.

Phân tích tình huống, tìm hiểu tâm lý đối phương, lên phương án hỏi và trả lời cho tự nhiên và hiệu quả cùng việc quên đi áp lực đứng trước đám đông thực hiện bài tập khiến nhiều phóng viên nhỏ bối rối. Các khán giả bên dưới cũng không nhàn rỗi khi phải nghe và phân tích tình hình xem điều gì hợp lý, điều gì mình có thể làm tốt hơn. Gần hết giờ thì lớp quá đuối vì phải hoạt động não quá nhiều.

Hiểu đúng quyết định đúng

Chục buổi học với 90 phút mỗi tuần, những học sinh “can đảm” gia nhập lớp viết báo của THPT FPT chắc chắn chưa thể “lành nghề” để làm phóng viên. Những câu từ còn vụng dại, những bài viết còn non nớt, những lỗi chính tả còn hồn nhiên trên trang giấy, và những cơn lười biếng không viết bài vì “khó quá” còn đầy trong mail của cô giáo. Nhưng sứ mệnh của lớp Hướng nghiệp nghề Báo này có thể coi như đã được hoàn thành gần như trọn vẹn, khi giới thiệu được với học sinh những nét cơ bản của một nghề lâu đời nhưng mơ hồ với hầu hết học sinh.

“Nghề này có danh tiếng, nhưng có khi nguy hiểm chết người” là hình dung thú vị của học sinh trong buổi đầu tiên của lớp học. Tới cuối khoá, bên những cây kem ngọt lịm và mát lạnh của buổi học cuối cùng, các phóng viên trước lời mời gọi tham gia góp phím xây dựng trang báo Nhái Bén của trường đều có vẻ trầm ngâm lắm. Chắc đã “thấm” vất vả rồi. Giờ, ai mà gật đầu chắc chắn là yêu thật, là hiểu đúng quyết định đúng chứ không phải chạy theo cơn mơ hồ cảm tính nào đó nữa.

Theo Infonet